“Mama is ziek” (Mama zal nooit meer ziek zijn)

( Het is zover, mijn moeder is op 23 december 2007 overleden. Morgen zal de crematie in besloten kring worden gehouden. Voor de dienst heb ik dit verhaal nog een keer doorgelezen (de eerste keer trouwens) en ik merkte dat er wat kleine foutjes in stonden. Die zijn verbeterd en ik heb wat kleine dingetjes toegevoegd. Ik heb ook nog een klein stukje voor mijn moeder toegevoegd. Ik denk dat het verhaal voor nu compleet is, er is niets meer dat ik nog wil of kan toevoegen. Het is goed zo…)

Het is 1991 en papa vraagt mij en mijn kleine zusje om na het eten nog even aan tafel te blijven zitten. Ik ben 9 jaar oud en mijn zusje is 2 jaar jonger. We weten niet precies wat hij wil gaan vertellen en dus zitten we geduldig te wachten. Hij zit voor ons en kijkt ons een beetje moeilijk aan, zoekend naar de juiste woorden om ons iets te vertellen. “Mama is ziek”, komt er uit zijn mond en wij kijken hem nog vragender aan. “Mama is heel erg ziek en ze zal heel vaak naar het ziekenhuis moeten.”

Te jong om te beseffen wat hij eigenlijk bedoelt, oud genoeg om dit later te kunnen herinneren. We zijn inmiddels zo’n 16 jaar verder, en mama is nog steeds ziek. Of ja, beter gezegd wéér ziek. Dit verhaal gaat over de slepende ziekte van mijn moeder, die zij nu al ongeveer heel mijn bewuste leven met zich meedraagt. Ik was 9 toen ik eerst van kanker hoorde en sindsdien is het er niet beter op geworden. Ik heb een lange tijd moeten denken of ik dit verhaal wel wil schrijven. Het is zo’n zwaar onderwerp en ontzettend persoonlijk, daarom is het misschien niet verstandig om hier op mijn site te plaatsen. Van de andere kant maakt dit verhaal deel uit van mijn familie en mijn leven en wil ik het daarom met jullie delen.

Ik heb er lang na over zitten denken en ik besloot om er toch wat over te schrijven. Waarom ik het nu pas doe, komt omdat het wel een goed verhaal moet zijn. Ik wil dat het recht doet aan het karakter van mijn moeder en de strijd die zij elke dag weer levert. Ik schrijf het niet om zielig gevonden te worden. Ik schrijf het uit respect voor mijn moeder, de sterkste vrouw op aarde.

Dit wordt geen chronologisch verhaal, want daar is veel te veel voor gebeurd. Ik kan me niet meer herinneren wat er precies gebeurd is en wanneer dat gebeurde. Dit verhaal bestaat uit een kleine collectie van de dingen die ik meegemaakt heb, van kleins af aan tot nu. Hoe deze ziekte invloed heeft gehad op onze familie en ons leven. Het is gevoelsmatig geschreven, het hoeft dus niet altijd te kloppen met de werkelijkheid, maar het klopt zeker wel met mijn gevoel.

Daar zit je dan, 9 jaar oud en vanaf dat moment getekend voor de rest van je leven. Wat volgde na die woorden van mijn vader, is een geschiedenis aan ziekenhuisbezoeken. De ziekte die mijn moeder toen had was borstkanker en daar kon in het ziekenhuis wat aan gedaan worden. Als klein jongetje maak je daar niet zo heel erg veel van mee. Je ziet dat mama af en toe naar het ziekenhuis gaat en je hoort ze thuis tegen anderen praten over wat er precies gebeurd is.

Ik kan me bijvoorbeeld nog wel herinneren dat wij een keer mee mochten naar een speciale afdeling in het ziekenhuis waar ze bestraald zou worden. In mijn gedachten lopen mijn mama, mijn zusje en ik door een lange gang. We lopen nog een beetje onbegrijpend mee en kijken de mensen om ons raar aan. Toen wist ik nog niet waarom die mensen allemaal heel treurig waren en waarom sommige mensen geen haar meer hadden. Mijn mama niet, die was in mijn ogen heel normaal en sterk en zij liet het ons allemaal zien. Ook al drong het toen niet tot me door, als ik er nu aan terugdenk heeft dat een ontzettende invloed gehad op mij. Ik stond er toen niet bij stil en pas jaren later herinnerde ik me dit. Misschien had ik het weggestopt of ik was het gewoon vergeten, omdat ik het niet raar vond dat wij daar waren.

Er werd al vanaf het begin ‘normaal’ gedaan over de ziekte. Het gewone leventje ging gewoon door en er was, naast de ziekenhuisbezoekjes en thuisbezoekjes van vrienden, niet veel te merken. Mama was ziek en zij zou wel weer beter worden. Maar dat het probleem groter was dan ik toen doorhad, bleek wel uit de extra aandacht die zij kreeg. Ik kan me bijvoorbeeld nog herinneren dat ik op het schoolplein sta van mijn basisschool en dat Meneer Johan aan mij vraagt hoe het met mijn moeder gaat. Ik weet ook nog dat ik die vraag op dat moment een beetje raar vind en zeg dat het wel goed gaat. Raar dat je zoiets nog kunt herinneren toch?

Hoe ouder je wordt, hoe vaker je aan de omgeving merkt dat er wel degelijk iets speelt. Mensen vragen altijd hoe het met je moeder gaat, en af ik moet zeggen dat ik het vreemd vond dat ze niet eerst vroegen hoe het met mij ging. Maar ook dat besef je pas jaren later als je er nog meer over na gaat denken. En dan blijkt ook eigenlijk hoe raar het is, dat je er zelf niet zo bij stil staat, maar dat de omgeving het wel echt belangrijk lijkt te vinden.

Thuis was er niets van te merken en er waren geen avondjes dat we samen op de bank zaten om er over te praten. We zijn met z’n allen gewoon geen praters, dat hebben we ook nooit zo geleerd. Ook al werd er dus niet over gepraat thuis, mijn zusje en ik wisten natuurlijk echt wel dat het niet helemaal goed zat. Maar als je thuis merkt dat er positief tegenaan wordt gekeken, dan ga je het vanzelf als normaal beoordelen. Om het doeltreffend te zeggen: We zijn gewoon van jongs af aan gewend geraakt aan het meest verschrikkelijke dat iemand aangedaan kan worden.

Je went aan de ziekte, de toestand van je moeder, de eventuele gevolgen en jarenlang word je voorbereid op 1 moment. Het is een soort last op je schouders die je altijd met je mee zult dragen. Je weet dat het er aan gaat komen en dus probeer je zoveel mogelijk aan het idee te wennen dat het zomaar over kan zijn. Maar hoe goed je ook je best doet, hoe vaak je er over nadenkt en er tranen om laat, er is niets dat je echt kan voorbereiden op het einde. Je moet er mee leren leven, iets anders konden wij jarenlang niet doen.

Mijn jeugd bestond gewoon uit verder leven en door te gaan met waar we mee bezig waren. Ik kan me wel herinneren dat wij vaak bij mijn oom en tante gingen slapen, maar toen vonden we dat nog leuk. Pas later ga je misschien beseffen dat het allemaal met elkaar in relatie heeft gestaan.

Voor zover ik me kan herinneren zijn er in totaal 4 verschillende diagnoses vastgesteld. Zoals ik net al vertelde was er die borstkanker. Na wat bestralingen en een operatie was alles weer helemaal goed. Mama was niet ziek meer en dat was iets om blij om te zijn. Een tijd lang was er dus niets aan de hand, totdat het noodlot weer toesloeg.

We zijn op vakantie in Frankrijk en ik denk dat ik een jaar of 12 ben. We zijn met de caravan helemaal naar het zuiden van Frankrijk gereden om daar te genieten van 3 weken mooi weer. Er lijkt allemaal niets aan de hand, totdat mama opeens moet overgeven. Ze zegt dat er een brok in haar keel zit en dat ze daardoor niet goed kan eten. Hierdoor blijft het eten steken en dat moet ze er weer uit spugen. In mijn gedachten zie ik haar nog zitten in de caravan, met een emmer voor haar mond. Ze kijkt me aan als ik de tent binnen kom lopen en dit beeld zal voor altijd in mijn geheugen staan. Hoe klein je ook bent, je ziet je moeder hulpeloos zitten, met een machteloze blik omdat ze weet dat het weer fout zit. Ik dacht toen nog gewoon aan ‘een kikker in je keel’ hebben en dat het een hele grote kikker is die dwars zit en dat ze daarom moet overgeven.

Bij thuiskomst blijkt het iets veel ergers te zijn dan een kikker, er blijkt namelijk ‘iets’ te zitten in haar slokdarm. Ik kan me niet meer goed de precieze reactie herinneren, maar ik weet ondertussen dat je wereld dan letterlijk instort. Het enige wat ik kan herinneren is dat er van alles gedaan wordt om haar weer beter te krijgen en dat ze dat zelf ook wil.

Mijn moeder barst van de levensenergie. Ze wil overal naartoe en wil alles meemaken. Hoe ziek ze ook is en is geweest, altijd ging ze er toch weer voor en dat heeft misschien nog wel de meeste indruk op mij gemaakt. Hierdoor geloofde ik zelf ook dat het allemaal goed zou komen. Als je er maar in gelooft, dan kun je veel meer bereiken dan dat je eerder dacht.

De omgeving gaat er helaas niet zo mee om. Ik weet nog een avondje waarop de vriendinnen van mijn moeder allemaal bij ons in de huiskamer zitten. De sfeer is een beetje bedrukt, iedereen is wat treurig. Ik weet niet goed wat ik met de situatie aanmoet, want dit ben ik helemaal niet gewend. De vriendinnen zaten er natuurlijk om mijn moeder te steunen. Maar omdat ‘treurig zijn’ voor mij niet troosten betekende, probeerde ik de sfeer wat op te vrolijken. Met flauwe grapjes moest die sfeer anders, vond ik. Achteraf gezien was het misschien misplaatst om me zo te gedragen, maar ik ben gewoon opgegroeid met het beeld dat treurig zijn niet werkt om het beter te maken.

Maar af en toe krijgt mijn positivisme ook een deuk. Ik ben ongeveer een jaar of 16 en heb Engelse les van mevrouw Lardinois. Op een gegeven moment gaat het over kanker en ik hoor haar zeggen: “Wie ooit kanker heeft gekregen, zal ook sterven aan kanker.” Ik weet niet wat me overkomt, ik word tussen neus en lippen door eventjes keihard op de feiten gedrukt. In mijn visie kwam mijn moeder hier ook wel weer overheen, mijn mama kon immers alles! En opeens durft mijn lerares zoiets te zeggen en diep van binnen voel ik de tranen opkomen. Ik had dit niet willen horen en voor ik het weet, rollen de tranen vrij over mijn wangen. Mijn lerares is zich niet bewust van wat ze gezegd heeft, maar dit kleine zinnetje maakte mij opeens ‘wakker’.

Ik bedoel helemaal niet dat het vanaf toen alleen maar kut was, alleen van toen af aan merkte ik dat er gewoon een verschil bestond tussen hoe wij thuis leefden en wat anderen ervan dachten. Ik was op dat moment toch volwassen aan het worden en opeens besefte ik iets wat ik gewoon nog niet had willen weten. Ik ben er altijd van uitgegaan dat doodgaan bij het leven hoort, maar wij stonden er gewoon niet bij stil dat het zomaar zou kunnen gebeuren. In plaats van te beseffen dat iemand dood kan gaan, hebben wij thuis altijd geleefd met het principe dat we moesten genieten van de tijd die we nog samen hadden. Niet stil staan bij hoe erg iets is, maar juist de leuke dingen die je nog wel kan doen benadrukken.

Het slokdarmprobleempje werd ook overwonnen en dat was niet meer dan normaal. Het kon dan wel een periode minder gaan, toch zou het wel weer goed komen. Zo ging het ook een tijdje goed, totdat het weer fout ging. Vanaf toen was het een constante beweging tussen goed nieuws en slecht nieuws. Als we eventjes konden genieten van een mooie tijd waarin niets aan de hand was, dan kwam het weer terug. Het leek gewoon alsof we niet konden genieten, omdat het toch wel ooit weer fout zou gaan.

En wat dit betreft haat ik het om gelijk te hebben, want het ging ook weer fout. Na weer wat gevonden te hebben in haar heup, kwam de grootste schok van allemaal en dat was het probleem dat zich nu nog steeds voordoet: longkanker.

Er kan goed tussendoor nog van alles gebeurd zijn en ik kan er niets aan doen, maar dat herinner ik me niet. Ik weet niet precies wanneer er wat gebeurd is vanaf hier. Ik weet niet wanneer het in haar heupen is gevonden en hoe oud ik was toen ze in tranen weer thuis kwam met de boodschap dat er iets in haar longen zat. Misschien was ik teveel bezig met mijn eigen leven op dat moment en kan ik me de exacte details daarom niet precies herinneren. Want hoezeer ik ook zelf een persoon wilde zijn, toch stond altijd die ziekte centraal.
Wat dat betreft kan ik dus wel zeggen dat mijn jeugd en opvoeding anders is geweest dan bij anderen. Het is gewoon niet goed om constant geconfronteerd te worden met zoiets verschrikkelijks. Misschien dat ik het daarom voor een deel verdrongen heb wat er in die tussenliggende periode is gebeurd, en dat ik me dat pas over een paar jaar zal herinneren.

Ik kan me het pas weer herinneren vanaf het moment dat ze thuis komt in tranen. De doktoren in het ziekenhuis hebben longkanker ontdekt en vanaf toen stortte de wereld van de familie De Ruijter volledig in. Het was gewoon niet eerlijk. Mijn moeder had nooit gerookt en toch kreeg ze longkanker. Of ja, ik was er nog niet in de hippietijd en misschien dat het toen is ontstaan, maar het was gewoon niet eerlijk dat een klein vrouwtje dat al zoveel geleden had, weer getroffen werd door iets ergs.

De klap in het begin was groot, maar ik weet nog wel dat ze er vol tegen wilde strijden. Ikzelf had het er gewoon veel moeilijker mee, het kwam allemaal wel heel dichtbij en ik had niet meer zo’n vertrouwen in een goede afloop. Ik durfde mijn emoties niet te tonen want ik zag hoe sterk zij was. Ik wilde niet voor nog meer moeilijkheden zorgen en ging mee in haar positieve levensstijl. Ik wilde niet dat zij zich druk ging maken om hoe ik me voelde, ik wilde het naar niet nóg moeilijker maken dan dat ze het al had.

Omdat ik ouder werd en meer dingen begreep, zag ik ook veel meer negatieve kanten. Ik heb van mezelf altijd al veel nagedacht en dat nadenken maakte het er allemaal niet makkelijker op. Er was mij nooit echt geleerd dat het misschien wel eens verstandig zou zijn om er thuis over te praten. Maar ja, zo zaten wij gewoon niet in elkaar zoals je net al hebt kunnen lezen. En vooral mijn moeder niet, die ging maar door!

Maar het was gewoon duidelijk te zien dat het allemaal wat stroever ging, het traject tot beterschap was zwaarder en dat was lichamelijk ook aan haar te zien. Het meest verschrikkelijke beeld uit die periode was om te zien hoe de chemokuren zorgden voor haaruitval. Op een dag komt ze beneden, nadat ze in de douche is geweest met een pluk haar in haar hand. Mijn vader en zij besloten om dan maar alles eraf te halen en van binnen vrat dit ontzettend aan me. Het hoort schijnbaar bij de gevolgen van deze kuur, maar ik zal dit beeld echt nooit vergeten. Mijn moeder heeft het er vast wel moeilijk mee, maar dat laat ze niet merken. Ze verbloemt het met een grap en een lach, iets wat nu typisch is voor onze familie

In het begin kiest ze nog voor een pruik, omdat ze niet wil laten zien dat ze geen haar meer heeft. Naderhand mag iedereen het van haar zien. Ze schaamt zich er niet meer voor en dat is weer zo’n sterk teken van haar. Het maakt haar blijkbaar niet uit wat anderen van vinden en daar haal ik mijn kracht uit. Een kracht om gewoon door te gaan met leven, ondanks alle tegenslagen.

Omdat haar longen niet helemaal meer functioneren, wordt ze ook sneller moe. Hierdoor kan ze niet meer langere tijd lopen en krijgt ze een rolstoel. Maar zelfs dat houdt haar niet tegen. Ik kan me nog evenementen hier in het dorp herinneren waar ze naartoe wilde. Als het ook maar even kon dan wilde ze mee in haar rolstoel. Altijd genieten van wat het leven te bieden heeft, ook al zijn die mooie momenten maar spaarzaam. Of dat wij samen naar de stad gingen, waarbij ik haar duwde in haar rolstoel. Ik deed het allemaal graag omdat ik het knap vond dat dit haar niet tegen kon houden. Ik heb het alleen nooit gezegd dat ik dit zo vond en daar heb ik spijt van.

Of ja, spijt. Ik zou gewoon willen dat ik zo sterk als haar kan zijn. Ik lig al uren op bed als ik een migraineaanval heb, of als ik een keer pijn heb dan loop ik maar te klagen. Maar wie is er altijd positief gebleven? Wie liep er nooit te klagen en te zeuren ondanks alle tegenslagen? Dat is mijn moeder en ik ben daar gewoon echt heel trots op. Stiekem hoop dat ik dat ze weet dat ik ontzettend veel respect heb voor haar, voor wat ze doet en kan. Ook al heb ik nooit gedurfd om haar dat te vertellen.

Misschien heb ik dit verhaal daarom wel geschreven, om haar die dingen te laten weten die ik nooit heb durven vertellen. Misschien heb ik het wel geschreven om mijn hart te luchten of om jullie te laten weten wat er aan de hand is. Er is in de afgelopen 16 jaar nog veel meer gebeurd, veel te veel om hier te vernoemen. Het verhaal van mijn moeder is ook gewoon niet ten einde en ik hoop nog veel meer mee te maken. Ik denk dan ook dat wat ik over haar schrijf niet dat bij dit kleine stukje zal blijven. Ik heb wel nagedacht over wat ik wel en niet zou moeten schrijven hier. Het kan goed een ontzettend onsamenhangend verhaal zijn, maar dat is een beetje typisch voor mijn leven. Als de boodschap voor nu maar duidelijk is, de rest komt later wel.

Ik hoop dat jullie nu een beetje een beeld hebben van mij, mijn opvoeding en natuurlijk de ziekte van mijn moeder. Mijn moeder, echt de sterkste vrouw van de hele wereld.

Toevoeging 26-12-2007:

Dag lieve mama.

Afgelopen zondag ben je rustig gaan slapen, om nooit meer wakker te worden. Afgelopen week ging het hard achteruit en eigenlijk is dat ook wel goed zo. Je hebt genoeg geleden in je leven en ik ben blij dat je niet meer hoeft te lijden nu. Ik voelde me in het begin ongemakkelijk om te zeggen, maar ik ben eigenlijk wel opgelucht. Er is een last van mijn schouders, nu ik weet dat je einde goed is geweest. Nooit meer naar het ziekenhuis, nooit meer vervelende berichten, nooit meer die paar dagen dat je doodziek bent van de chemokuren, nooit meer dagen dat je te moe bent om op te staan, nooit meer overgeven van het eten, nooit meer die bezoekjes aan de artsen, nooit meer voorrang krijgen bij de bloedonderzoeken, nooit meer van dat alles.

Nooit meer zullen we samen lachen, nooit meer elkaar vervelen, nooit meer genieten van muziek, nooit meer samen ergens naartoe. Ik weet wel dat we samen nooit veel praatten, maar ik was graag bij je en ik deed graag samen dingen met je. En hoezeer ik dit ook besef, ik weet gewoon dat het beter is zo.

Het gaat niet om wat ik nooit meer met jou kan doen, het gaat erom dat je genoeg gevochten hebt. Je gaf zelf al aan dat je genoeg had van het vechten, dat je het niet meer aankon. De dokter zei eergisteren zelf nog dat hij nooit iemand had gekend die zo gevochten heeft.

Zo wil ik jou ook herinneren en zo wil ik dat iedereen jou herinnert. Je bent er dan wel niet meer, maar jouw kracht zal me altijd bijblijven.

Natuurlijk ben ik verdrietig, maar ik denk dat ik het voor een groot deel wel heb geaccepteerd dat het zo is gelopen. Ik heb jarenlang aan het idee kunnen wennen en ik heb me er bij neer gelegd dat het gewoon niet anders meer kon. Ik weet zeker dat je vindt dat wij gewoon door moeten gaan met leven, precies zoals jij al die jaren hebt gedaan.

Het ging gewoon niet meer en vaak je hoor dat ‘het beter zo’ is. Maar in dit geval klopt het gewoon echt, het is veel en veel beter. Je hoeft nooit meer te lijden, lieve mama, het is beter zo.

Ik weet niet of het bewust was, maar je laatste woorden tegen mij waren toen ik vrijdag ging werken. Je keek me aan we zeiden doei. We zijn nooit echte praters geweest en dat hoeft ook helemaal niet. Toen ik zaterdag nog eventjes naast je bed stond en ‘welterusten’ zei, toen knikte je alsof je me begreep. Wij begrepen elkaar ook wel zonder woorden, toch?

Ik vind dat ik alles tegen je gezegd heb wat ik wilde zeggen, vooral nadat je mijn verhaal hebt gelezen op mijn site. We hebben het er niet meer over gehad omdat dit te moeilijk was voor je, denk ik. Dat geeft ook helemaal niets! Ik vind het gewoon fijn dat je precies wist hoe ik me heb gevoeld al die jaren en dat ik trots op je ben. Het voelt echt als een geruststelling dat je het nog gelezen hebt. Ik ben blij dat ik het geschreven heb, anders had ik er misschien wel spijt van gekregen.

Helaas heb je de reacties nooit kunnen lezen, maar daar zorgde ’s pap wel voor. Het verhaal heeft heel veel mensen geraakt, en dat is toch wel een mooi compliment. Het blijkt dus wel dat de bedoeling van het verhaal goed is overgekomen. Het komt wel goed met ons, als we maar doen zoals jij altijd gedaan hebt.

Michiel zei het laatst nog mooi, hij noemde je een ‘topwijf’. Dat wilde hij eigenlijk nog komen zeggen, maar daar was het te laat voor. Ik wilde niet dat hij zag hoe slecht het met je ging, voor mij was het belangrijker dat hij je goed in zijn herinnering had. En dat is niet alleen bij hem, ik hoop dat iedereen je zo zal herinneren.

Je bent ook echt een topwijf, dat zal nooit meer veranderen. Ook al hadden we vaak ruzie of botsten we regelmatig, dat doet er gewoon niet toe. Je hebt je best gedaan om mijn leven zo gemakkelijk mogelijk te maken, ook al ging het met jou al die jaren slecht. En volgens mij is je dat wel aardig gelukt. Die karaktereigenschap van je zal ik nooit vergeten. Ook al ging het bijzonder slecht met je, altijd had je een luisterend oor voor anderen. Je cijferde jezelf liever weg, als anderen zich daardoor beter konden voelen.

Ik zeg niet dat deze eigenschap altijd goed is, maar het is wel typerend voor wat voor een vrouw je bent. Als het met anderen goed ging, dan ging het met jou ook een beetje beter. Hierdoor hebben we misschien te weinig aandacht aan je besteed, je moet gewoon weten dat het bij mij wel altijd heeft meegespeeld. Voor mij was je mijn hoogste prioriteit, ook al heb ik dat nooit zo uitgesproken.

Lieve mama, het volgende heb ik ook nooit uitgesproken, maar diep in mijn hart hoop ik gewoon dat je dat weet:

Mama, ik hou van je